Dwa lata rządu: kontrole na granicach, strefa buforowa i zawieszenie prawa do azylu

Wzmocnienie szczelności granic i przeciwdziałanie instrumentalizacji migracji były i są wyzwaniem dla rządu Donalda Tuska od pierwszych miesięcy jego powstania. Jeszcze z początkiem 2024 r. MSWiA wskazało ochronę granicy polsko-białoruskiej jako jedno z priorytetowych działań w 2024 r.

W związku z presją migracyjną na wschodnią granicę oraz instrumentalizacją migracji, których celem jest „destabilizacja Polski i Unii Europejskiej”, rząd zdecydował się 13 czerwca 2024 r. wprowadzić zakaz przebywania w strefie nadgranicznej przyległej do granicy państwowej z Białorusią. Strefa buforowa jest cały czas przedłużana od 13 czerwca 2024 r. Ostatnie rozporządzenie w tej sprawie, które weszło w życie 5 grudnia, przedłuża obowiązywanie strefy buforowej o kolejne 90 dni.

Jak poinformowała PAP Komenda Główna Straży Granicznej, od 1 stycznia do 9 grudnia 2025 r. na odcinku granicy polsko-białoruskiej odnotowano ponad 29,4 tys. prób jej nielegalnego przekroczenia. „W analogicznym okresie 2024 r. odnotowano ponad 30,1 tys. (spadek o 2 proc.)” – dodała.

Aktualnie strefa objęta zakazem przebywania obejmuje odcinek granicy o długości 78,29 km, położony w zasięgu terytorialnym placówek SG w Michałowie, Narewce, Białowieży, Dubiczach Cerkiewnych i Czeremsze.

Na odcinku 59,24 km obszar objęty zakazem obejmuje 200 m od linii granicy państwowej. Na odcinku 15,26 km w rejonie rezerwatów przyrody strefa jest szersza i wyniesie ok. 2 km, a na odcinku ok. 3,79 km jej szerokość w głąb kraju wyniesie ok. 4 km.

Obszar strefy objętej zakazem nie obejmuje, co do zasady, miejscowości i szlaków turystycznych, tak aby skutki wprowadzonych ograniczeń były jak najmniej uciążliwe dla mieszkańców, turystów i podmiotów prowadzących działalność zawodową.

Jednocześnie przepisy ustawy z 12 października 1990 r. o ochronie granicy państwowej wskazują katalog osób, których zakaz nie dotyczy, w tym m.in. osoby stale zamieszkujące, prowadzące działalność gospodarczą, wykonujące pracę zarobkową i uczące się na obszarze objętym zakazem. Ponadto w uzasadnionych przypadkach właściwy komendant placówki SG może zezwolić na przebywanie na tym terenie innym osobom.

Jednym z ważniejszych wydarzeń tych dwóch lat rządów mającym bezpośredni wpływ na granicę polsko-białoruską było przyjęcie 15 października 2024 r. strategii migracyjnej „Odzyskać kontrolę. Zapewnić bezpieczeństwo. Kompleksowa i odpowiedzialna strategia migracyjna Polski na lata 2025-2030”.

Dokument – jak uzasadniał wtedy rząd – miał przyczynić się do stworzenia przejrzystych i bezpiecznych zasad imigracji, która będzie kontrolowana przez instytucje państwowe. Zakłada m.in., że w przypadku zagrożenia destabilizacją państwa przez napływ imigrantów możliwe powinno być czasowe i terytorialne zawieszanie prawa do przyjmowania wniosków o azyl. Wyłączone mają być z tego zapisu tzw. grupy wrażliwe. Odnosi się do takich obszarów, jak: dostęp do terytoriów, dostęp do ochrony krajowej i międzynarodowej, warunki dostępu do rynku pracy, migracje edukacyjne, integracja, obywatelstwo i repatriacja, diaspora polska.

Najwięcej kontrowersji, szczególnie wśród ekspertów i przedstawicieli organizacji pozarządowych, wywołała możliwość wprowadzenia czasowego, terytorialnego zawieszenia prawa do przyjmowania wniosków o ochronę międzynarodową.

Możliwość ta została wykorzystana niecałe pół roku później. Aby jeszcze skuteczniej – w ocenie rządu – walczyć z instrumentalizacją migracji, 27 marca zaczęło obowiązywać rozporządzenie ws. czasowego ograniczenia prawa do złożenia wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej na granicy z Białorusią.

Początkowo ograniczenie obowiązywało przez 60 dni, jednak za zgodą Sejmu może być przedłużane o taki sam okres. Również tu, podobnie jak w przypadku strefy buforowej, Rada Ministrów kilkukrotnie decydowała się na przedłużenie tego rozwiązania. Ostatni raz – 22 listopada.

Straż Graniczna, mimo ograniczeń, może przyjmować wnioski o udzielenie ochrony międzynarodowej od tzw. cudzoziemców z grup wrażliwych: małoletnich bez opieki, kobiet ciężarnych, osób, które mogą wymagać szczególnego traktowania, zwłaszcza ze względu na swój wiek lub stan zdrowia. Nie dotyczy ono także osoby, wobec której Straż Graniczna uzna, że zachodzą okoliczności, które „jednoznacznie świadczą, że jest ona zagrożona rzeczywistym ryzykiem doznania poważnej krzywdy w państwie, z którego przybyła bezpośrednio” do Polski.

„Od 27 marca 2025 r. do 9 grudnia 2025 r. nie przyjęto wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej od ponad 370 cudzoziemców. Jednocześnie przyjęto wnioski o udzielenie ochrony międzynarodowej od niemal 70 cudzoziemców z grup wrażliwych, w tym głównie ze względu na stan zdrowia cudzoziemca oraz z uwagi na ciężarność kobiety” – poinformowała PAP Straż Graniczna.

Zawieszenie prawa do składania wniosków o ochronę międzynarodową spotkało się ze zdecydowanym protestem organizacji pozarządowych i fundacji zajmujących się prawami człowieka oraz zaangażowanych w pomoc uchodźcom. W ich ocenie przepisy są niezgodne z Konstytucją RP, a w szczególności z art. 56 ust. 2, gwarantującym cudzoziemcom możliwość ubiegania się o status uchodźcy, oraz ze zobowiązaniami międzynarodowymi, takimi jak konwencja dotycząca statusu uchodźców z 1951 r.

Kolejnym krokiem podjętym przez rząd, który miał przyczynić się do powstrzymania niekontrolowanego przepływu migrantów, było wprowadzenie 7 lipca tymczasowych kontroli na granicach z Niemcami i Litwą. Ich trwanie przedłużono następnie od 6 sierpnia do 4 października, a kolejne rozporządzenie obowiązujące od 5 października przedłużyło je o pół roku – do 4 kwietnia 2026 r.

Resort spraw wewnętrznych i administracji wskazywał, że tymczasowa kontrola graniczna na polsko-niemieckim odcinku jest również podyktowana potrzebą dokonywania weryfikacji prawnych przesłanek warunkujących ewentualne przyjęcie migrantów od strony niemieckiej. Niemcy wprowadziły kontrole na granicy z Polską w październiku 2023 r. Celem miało być powstrzymanie nielegalnej migracji.

W początkowych tygodniach obowiązywania kontroli na niektórych odcinkach granicy polsko-niemieckiej pojawiły się osoby związane z Ruchem Obrony Granic powołanym przez Roberta Bąkiewicza. Członkowie tego ruchu deklarowali, że „pilnują granicy przed osobami próbującymi ją nielegalnie przekroczyć”.

Jak informowała Straż Graniczna, od 7 lipca do 8 grudnia skontrolowano ponad 2,1 mln osób i przeszło 1 mln pojazdów.

Tymczasowe kontrole graniczne na polsko-niemieckiej granicy prowadzą funkcjonariusze Nadodrzańskiego i Morskiego Oddziału Straży Granicznej. W rezultacie tych działań w województwach dolnośląskim, lubuskim i zachodniopomorskim skontrolowano łącznie ponad 1,2 mln osób i prawie 570 tys. pojazdów. Niemal 380 cudzoziemcom odmówiono wjazdu do Polski. Główną przyczyną był brak wymaganych dokumentów. Osoby te pochodziły m.in. z Ukrainy, Turcji, Rosji, Syrii, Indii i Wietnamu.

W tym samym czasie na granicy z Litwą w województwie podlaskim funkcjonariusze Podlaskiego Oddziału Straży Granicznej skontrolowali prawie 900 tys. osób i blisko 470 tys. środków transportu. Wśród ponad 460 cudzoziemców, którym odmówiono wjazdu, byli najczęściej obywatele Indii, Ukrainy i Uzbekistanu. Głównym powodem odmów wjazdu również był brak dokumentów uprawniających do wjazdu na teren Polski.

W ramach prowadzonych działań funkcjonariusze zatrzymali również niemal 40 osób podejrzanych o pomocnictwo w organizowaniu nielegalnej migracji.

Przejścia na granicy polsko-białoruskiej ponownie skupiły szczególną uwagę rządu we wrześniu, kiedy w związku z agresywnymi manewrami rosyjsko-białoruskimi „Zapad 2025” podjęto decyzję o ich zamknięciu. Zawieszenie ruchu granicznego z Republiką Białorusi wprowadzone od północy z 11 na 12 września obowiązywało niecałe dwa tygodnie – do 25 września.

Kierowcy samochodów osobowych nie mogli przekroczyć granicy na przejściu drogowym Terespol – Brześć, a kierowcy pojazdów ciężarowych na przejściu Kukuryki – Kozłowicze. Zamknięte zostały wtedy także trzy kolejowe przejścia graniczne dla ruchu towarowego: Kuźnica Białostocka – Grodno, Siemianówka – Swisłocz, Terespol – Brześć.

Dwa miesiące później – 17 listopada – rząd zdecydował się otworzyć dwa zamknięte od kilku lat drogowe przejścia graniczne z Białorusią w województwie podlaskim: Bobrowniki – Bierestowica i Kuźnica Białostocka – Bruzgi.

Przejście graniczne w Kuźnicy było zamknięte od 9 listopada 2021 r. Decyzja w tej sprawie zapadła po tym, jak w okolicy przejścia doszło do zamieszek z udziałem dużych grup cudzoziemców inspirowanych przez służby białoruskie. Od 9 lutego 2023 r. zamknięte było też przejście w Bobrownikach. Taka decyzja została podjęta, gdy białoruski reżim skazał działacza Związku Polaków na Białorusi, dziennikarza Andrzeja Poczobuta.

O otwarcie przejść drogowych zabiegali od dawna przedsiębiorcy z regionu, m.in. z Porozumienia Polskich Przedsiębiorców Zjednoczony Wschód. Także podlascy samorządowcy apelowali o otwarcie chociaż jednego z przejść granicznych, co pomogłoby w rozwoju regionu, który ponosi skutki gospodarcze zamknięcia tej granicy. Swoje apele kierowali też politycy.

Przejście Bobrowniki – Bierestowica otwarte zostało z ograniczeniem dla ruchu towarowego – wyłącznie dla pojazdów zarejestrowanych w państwach członkowskich Unii Europejskiej, Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym i Konfederacji Szwajcarskiej – oraz ruchu osobowego, w tym autokarów.

Przejście graniczne Kuźnica Białostocka – Bruzgi otwarte zostało z ograniczeniem do ruchu osobowego – z wyłączeniem ruchu autobusowego.

MSWiA przy okazji otwarcia przejść podkreślało, że decyzja była możliwa po uszczelnieniu granicy, na której na masową skalę podejmowane są próby nielegalnego przedostania się do Polski. (PAP)

Autor: Aleksandra Kiełczykowska

ak/ joz/ mow/

Polska, Warszawa